সংস্কৃতকৰণ

সংস্কৃতকৰণ : সংস্কৃতকৰণ শব্দৰ মূল উৎস হৈছে ‘সংস্কৃত’।সংস্কৃতকৰণ হৈছে ভাৰতীয় সমাজৰ এনে এক প্ৰক্ৰিয়া যাৰ জৰিয়তে নিম্ন জাতিয়ে উচ্চ জাতিৰ ধৰ্মীয় ৰীতি-নীতি,জীৱন-ধাৰণ প্ৰণালী আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰ লগতে অন্যান্য সাংস্কৃতিক কাৰ্যাৱলী গ্ৰহণ কৰি নিজৰ সামাজিক প্ৰস্থিতি উচ্চতৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।

সংস্কৃতকৰণৰ বৈশিষ্ট্য: (ক)সংস্কৃতকৰণ ভাৰতীয় জাতি ব্যবস্থাৰ ভিতৰত সংঘটিত হয়।(খ)সংস্কৃতকৰণত নিম্ন জাতিয়ে উচ্চ জাতিক অনুসৰণ কৰে যদিও কোনো কোনো ক্ষেত্রত উচ্চ জাতিয়েও নিম্ন জাতিৰ পৰা কিছুমান ভাৱধাৰা বা জীৱন প্ৰণালী গ্ৰহণ কৰে।গ) সংস্কৃতকৰণৰ লগত অর্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক প্রভার আয়ত্ব কৰাৰ প্রবনতাও দেখা যায়। এই ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ ক্ষেত্র বিশেষে কিছুমান জাতিক প্রভাবশালী জাতি হিচাপে পৰিগণিত হোৱা দেখা যায়।ঘ)সংস্কৃতকৰণ প্ৰক্ৰিয়াই আর্থিক স্বাচ্ছন্দ্য ,ৰাজনৈতিক ক্ষমতা, শিক্ষা, নেতৃত্ব আদি আহৰণ কৰা কাৰকসমূহক অনুপ্রাণিত কৰে।ঙ)সংস্কৃতকৰণ ব্যক্তিগত পৰ্যায়ৰ পৰিৱৰ্তে এক সামুহিক সামাজিক গতিশীলতাৰ পৰিচায়ক।চ) বৃটিছ যুগত সংস্কৃতকৰণে ব্যাপকতা লাভ কৰে।(ছ)সংস্কৃতকৰণে এটা বা দুটা পুৰুষত  সংঘটিত হয়।(জ)অধ্যাপক শ্রীনিবাসে কৈছিল যে জাতি ব্যৱস্থাৰ মাজত কোনো সংৰচনাত্মক পৰিৱৰ্তন নঘটোৱাকৈ সংস্কৃতকৰণে স্থানগত পৰিৱৰ্তনত জড়িত হৈ থাকে।                                                                     পাশ্চাত্যকৰণ: পশ্চিমীয়া উন্নত দেশৰ ভাৱধাৰা তথা জীৱন প্ৰণালীৰ লগতে উন্নত বিজ্ঞান, প্ৰযুক্তিবিদ্যা, আদৰ্শ মূল্যবোধ আদি অনুকৰণ কৰি সমাজখনক এক নতুনত্ব ৰূপ দিয়া সামাজিক প্ৰক্ৰিয়াকে পাশ্চাত্যকৰণ বুলি কোৱা হয় । পাশ্চাত্যকৰণে এখন দেশৰ সামাজিক, ৰাজনৈতিক, অৰ্থনৈতিক আদি সকলো দিশতে প্ৰভাৱ পেলায় ।ইয়াৰ পৰিণতিত দেশখনৰ আমূল পৰিৱৰ্তন ঘটে।পাশ্চাত্যকৰণে সমাজত শিপাই থকা অন্ধবিশ্বাস কু-সংস্কাৰ আদি সামাজিক দিশবোৰত বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিভঙ্গী নিক্ষেপ কৰি এক বাস্তৱসন্মত দৃষ্টিত গ্ৰহণ কৰাত অৰিহণা যোগায় আৰু এখন প্ৰগতিশীল সমাজ গঢ়াত সহায় কৰে ।

সংজ্ঞা :অধ্যাপক শ্ৰীনিবাসৰ মতে,”বৃটিছ ৰাজত্বৰ ডেৰশৰো ওপৰত বছৰৰ সময়ছোৱাত প্ৰযুক্তিবিদ্যা,আদৰ্শ,মূল্যবোধ আদিৰ ক্ষেত্ৰত পশ্চিমীয়া কাৰকসমূহক আহৰণ কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াই হৈছে পাশ্চাত্যকৰণ।”২)অধ্যাপক যোগেন্দ্ৰ সিঙৰ মতে,”পাশ্চাত্যকৰণ অৰ্থ হৈছে মানৱতাবাদ আৰু যুক্তিবাদৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰাৰ এক প্ৰক্ৰিয়া।”

 পাশ্চাত্যকৰণ বৈশিষ্ট্য:ক)পাশ্চাত্যকৰণ হৈছে ভাৰতীয় সমাজে পশ্চিমীয়া উন্নত দেশসমূহৰ আদর্শ, মূল্যবোধ আদি অনুসৰণ কৰাৰ এক প্রক্রিয়া খ)বৃটিছ যুগত প্রধানকৈ ভাৰতত সামাজিকভাৱে আগবঢ়া উচ্চজাতিসকল পাশ্চাত্যকৰণ প্ৰক্ৰিয়াত জড়িত হৈছিল  গ)পাশ্চাত্যকৰণে যুক্তিবাদ আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰে।ঘ)এই প্রক্রিয়াই জাতিব্যৱস্থাৰ সীমাবদ্ধতা ভাঙি গতি বৃদ্ধি কৰিব বিচাৰে।ঙ)পাশ্চাত্যকৰণে জাতি সংস্তৰণৰ বহিঃদিশত সামাজিক গতিশীলতাৰ পথ উন্মুক্ত কৰে।চ) পাশ্চাত্যকৰণ মানেই জাতি-কঠিনতা নাশ হোৱা নহয় ছ) পাশ্চাত্যকৰণ এক সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰক্ৰিয়া ছ)পাশ্চাত্যকৰণ হ’ল পুৰণি মূল্যবোধক ভাঙি বা নতুনকৈ গঢ়ি সমাজৰ উপযোগী কৰা জ)পাশ্চাত্যকৰণ ভাৰতীয় ৰাজনীতিত গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধৰ অন্যতম বাহক।

সংস্কৃতকৰণ আৰু পাশ্চাত্যকৰণৰ মাজৰ সাদৃশ্যঃ ক)সংস্কৃতকৰণ আৰু পাশ্চাত্যকৰণ এই দুয়োটা হৈছে ভাৰতীয় সমাজৰ সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ প্রক্রিয়া।খ)সংস্কৃতকৰণ আৰু পাশ্চাত্যকৰণ দুয়োৰে বৈশিষ্ট্য হৈছে পুৰণি মূল্যবোধক ভাতি বা নতুনকৈ গঢ়ি সমাজৰ উপযোগী কৰা।গ)সংস্কৃতকৰণ আৰু পাশ্চাত্যকৰণ এই দুয়োটা প্রক্রিয়াই জাতি ব্যৱস্থাৰ মাজত কোনো সংৰচনাত্মক পৰিৱৰ্তন ঘটোৱাৰ পৰিৱর্তে স্থানগত পৰিৱৰ্তন সংঘটিত কৰে। ঘ)সংস্কৃতকৰণ আৰু পাশ্চাত্যকৰণ দুয়ো ভাৰতীয় সাংস্কৃতিক মূল্যবোধৰ সম্পৰ্ক আছে।এই দুয়োটা প্ৰক্ৰিয়াৰ মাজত যোগসূত্ৰ স্থাপন কৰিব পাৰি। 

সংস্কৃতকৰণ আৰু পাশ্চাত্যকৰণৰ মাজৰ বৈশাদৃশ্যঃ ক)সংস্কৃতকৰণ জাতি সংস্তৰণৰ আন্তঃদিশত আৰু পাশ্চাত্যকৰণ বহিঃদিশত সংঘটিত হয়। অৰ্থাৎ সংস্কৃতকৰণে জাতি সংস্তৰণত নিম্ন প্ৰস্থিতি প্রাপ্তসকল উচ্চ প্রস্থিতি প্রাপ্তলৈ পর্যবসিত হোৱাৰ পৰিৱৰ্তে পাশ্চাত্যকৰণে পাশ্চাত্যৰ অনুসৰণত উচ্চ বা নিম্ন জাতিসকলক প্ৰাপ্তিৰ বিষয়ে কয়। (খ)তুলনামূলকভাৱে  সংস্কৃতকৰণ হৈছে পাশ্চাত্যকৰণতকৈ জটিল।কাৰণ যুগ যুগ ধৰি চলি অহা জাতি সংস্তৰণৰ ভিতৰত সংস্কৃতকৰণ চলি থাকে।অন্যহাতে পাশ্চাত্যকৰণ এক স্বাভাৱিক গতিত চলি থকা প্রক্রিয়া।ৰাজনৈতিক পৰিক্ৰমা,সাংস্কৃতিক বিচ্ছুৰণ, বৃটিছৰ আগমন,পশ্চিমীয়া মূল্যবোধৰ প্ৰভাৱ,আধুনিক শিক্ষাৰ পাতনি,বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ সম্প্ৰসাৰণ আদি কাৰকে অৱধাৰিতভাৱে এই গতিক তৰান্বিত কৰি তুলিছে । গ)সংস্কৃতকৰণ কেৱল ভাৰতীয় জাতি সংস্তৰণৰ কাঠামোৰ ভিতৰতহে উত্থাপন কৰিব পাৰি।কিন্তু পাশ্চাত্যকৰণ এনে এক অৱধাৰণা যিটোক আমি ভাৰতৰ পৰিসীমা নেওচি সমগ্র প্রাচ্যৰ সমাজে পশ্চিমীয়া সমাজক অনুসৰণ কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়া হিচাপে দাঙি ধৰিব পাৰো। ঘ)সংস্কৃতকৰণ পাশ্চাত্যকৰণতকৈ জটিল যদিও ই পাশ্চাত্যকৰণৰ দৰে বহুমুখী আৰু ব্যাপক নহয়।ঙ)সংস্কৃতকৰণ এক নৈতিক তত্ত্বৰ ওপৰত প্রতিষ্ঠিত প্রক্রিয়া । ধর্মীয় আখ্যানৰ পাপ-পূণ্য বিচাৰ ইয়াৰ এক আধাৰ।ইয়াৰ বিপৰীতে পাশ্চাত্যকৰণত বিষয়-সম্পদ আদি আধাৰকহে মুখ্য উৎস হিচাপে দেখা যায়।(চ)সংস্কৃতকৰণ এক চেতন প্রক্রিয়া। কিন্তু পাশ্চাত্যকৰণত চেতন আৰু অৱচেতন এই দুয়োটা অৱস্থাই ক্ৰিয়া কৰি থাকে।