পদাৰ্থবোৰ নিজস্ব ৰাসায়নিক অস্তিত্ব অটুত ৰাখি ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত অংশ গ্ৰহণ কৰিব পৰা ক্ষুদ্ৰতম স্বতন্ত্ৰ কণিকাৰ দ্বাৰা গঠিত । পদাৰ্থৰ এনে ক্ষুদ্ৰতম কণিকাবোৰকে পৰমাণু বোলে । পাৰমাণুবোৰক পদাৰ্থৰ ক্ষুদ্ৰতম গোট বুলি কোৱা হয় । এইবোৰক খালী চকুৰে দেখা পোৱা নাযায় । পদাৰ্থৰ এনে ক্ষুদ্ৰতম কণিকাবোৰত তলত দিয়া বৈশিষ্ট্যসমূহ দেখা যায় ।
i) পদাৰ্থৰ কণিকাবোৰৰ মাজত খালী ঠাই থাকে ।
ii) পদাৰ্থৰ কণিকাবোৰে ইটোৱে সিটোক আকৰ্ষণ কৰি থাকে ।
iii) পদাৰ্থৰ কণিকাবোৰে অনবৰতে গতি কৰি থাকে ।
iv) তাপ পালে পদাৰ্থৰ কণিকাবোৰৰ গতি শক্তি বাঢ়ে ।
আমাৰ চাৰিওফালে দেখা পোৱা পদাৰ্থসমূহ কিছুমান ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ কণিকাৰ দ্বাৰা গঠিত । এই কথা ইতিমধ্যে জানিলোঁ । আকৌ, আমাৰ চাৰিওফালে দেখা পোৱা পদাৰ্থসমূহ কিছুমান মিশ্ৰত পদাৰ্থ আৰু কিছুমান বিশুদ্ধ পদাৰ্থ । এতিয়া আহোঁ , মিশ্ৰ পদাৰ্থ কাক বোলে ? আমি দেখা কোনবোৰ পদাৰ্থনো মিশ্ৰিত পদাৰ্থ । মিশ্ৰ পদাৰ্থ সংজ্ঞা আমি এনেদৰে দিব পাৰোঁ---- "একাধিক মৌল বা যৌগৰ দ্বাৰা গঠিত অসমসত্ব মিশ্ৰণকে মিশ্ৰিত পদাৰ্থ বোলে । যেনে - চৰবত ,মাটি , বায়ু , প্ৰলম্বন, কলয়ডীয় দ্ৰৱ বা কলয়ড । "
মিশ্ৰ পদাৰ্থবোৰৰ বৈশিষ্ট্য ----
ক) মিশ্ৰ পদাৰ্থ এক অসমসত্ব মিশ্ৰণ ।
খ) কিছুমান মিশ্ৰ পদাৰ্থক ভৌতিক প্ৰক্ৰিয়াৰে ইয়াৰ উপাদানসমূহক পৃথক কৰিব পাৰি । আনহাতে , কিছুমান মিশ্ৰ পদাৰ্থক ভৌতিক প্ৰক্ৰিয়াৰে পৃথক কৰিব নোৱাৰি ।
গ)
এতিয়া বিশুদ্ধ পদাৰ্থ বিষয়ে আলোচনা কৰোঁ আহাঁ । যিবোৰ পদাৰ্থ ভাঙিলে একে জাতীয় পৰমাণু বা অণু পোৱা যায় , তেনে পদাৰ্থকে বিশুদ্ধ পদাৰ্থ বোলা হয় । যেনে -কাৰ্বন (C) ,মাৰকিইউৰি বা পাৰা ( Hg), পানী , চেনি , ছডিয়াম ক্ল'ৰাইড (NaCl ) ,সোণ(Au) ,ৰূপ (Ag) ইত্যাদি ।
বিশুদ্ধ পদাৰ্থৰ ৰাসায়নিক উপাদানবোৰ কোনো ভৌতিক প্ৰক্ৰিয়াৰে পৃথক কৰিব নোৱাৰি । দৃষ্টান্তস্বৰূপে, ছডিয়াম ক্ল'ৰাইড এবিধ বিশুদ্ধ পদাৰ্থ । ছডিয়াম ক্ল'ৰাইডত থকা Na আৰু Cl উপাদানক ভৌতিক প্ৰক্ৰিয়াৰে পৃথক কৰিব পৰা নাযায় । বিশুদ্ধ পদাৰ্থবোৰত থকা উপাদানবোৰ সংযুতি সকলো অংশতে সমান ।
বিশুদ্ধ পদাৰ্থক তলত দিয়া ধৰণে দুটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি । যেনে---
ক) মৌলিক পদাৰ্থ বা মৌল
খ) যৌগ পদাৰ্থ ।
এতিয়া আকৌ মনলৈ আহিল নতুন প্ৰশ্ন--- কোনবোৰ বিশুদ্ধ পদাৰ্থ মৌল আৰু কোনবোৰ যৌগ ।
"যিবোৰ বিশুদ্ধ পদাৰ্থক ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা, শীতলীকৰণৰ দ্বাৰা, উত্তাপনৰ দ্বাৰা অথবা বিদ্যুত বিশ্লেষণৰ দ্বাৰা পুনৰ ভাঙিব পৰা নাযায় ,তেনেবোৰ বিশুদ্ধ পদাৰ্থকে মৌলিক পদাৰ্থ বা মৌল বোলা হয় ।
উদাহৰণ : লো (Fe), অক্সিজেন (O) ,নাট্ৰজেন(N), কপাৰ(Cu), এলুমুনিয়াম( Al) ।
এতিয়ালৈকে পৃথিৱী ১০৬ টা মৌলৰ সম্ভেদ পোৱা গৈছে । তাৰে ৯২ টা প্ৰকৃতিত পোৱা যায় আৰু বাকীকেইটা সংশ্লেষণ পদ্ধতিৰে প্ৰস্তুত কৰা হয় । প্ৰকৃতিত পোৱা মৌলবোৰৰ ভিতৰত হাইড্ৰজেন পৰমাণুৰ ভৰ সকলোতকৈ কম আৰু ই আটাইতকৈ পাতল মৌল । তদুপৰি ই দাহ্য অধাতু ; কিন্তু ই দহনক সহায় নকৰে । ইয়াৰ পৰমাণুৰ ভৰ ১.৬৭×১/১০০ , পাৰমাণৱিক সংখ্যা ১ , ইলেক্ট্ৰন আৰু প্ৰটনৰ সংখ্যা 1 আৰু নিউটনৰ সংখ্যা নাই । হাইড্ৰজেনে ইলেকট্ৰন ত্যাগ কৰি হাইড্ৰজেন আয়ন (H*)আয়ন সৃষ্টি কৰে । ইয়াৰ যোজ্যতা 1 ।
সাধাৰণ উষ্ণতাত জুলীয়া অৱস্থাত থকা মৌল দুবিধৰ নাম হ'ল পাৰা ( Hg) আৰু ব্ৰমিন (Br) .। পাৰা বা মাৰকিইউৰি হৈছে ধাতু আৰু ব্ৰমিন হৈছে অধাতু ।
মৌলিক প্ৰধানকৈ তিনিটা ভাগত ভগাব পাৰি । সেইকেইটা হ'ল --
ক) ধাতু : ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত যোজক কক্ষৰপৰা ইলেকট্ৰন এৰি দি ধনাত্মক আধানযুক্ত আয়ন গঠন কৰা মৌলক ধাতু বোলে । যেনে -- আইৰণ (Fe) ; কপাৰ (Cu); জিংক (Zn) , সোণ (Au) ,ৰূপ (Ag) ইত্যাদি ।
ধাতুবোৰে ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত ইলেকট্ৰন ত্যাগ কৰি ধনাত্মক আধান অৰ্থাৎ কেটায়ন আয়ন সৃষ্টি কৰে । ধাতুবোৰৰ বহিতম কক্ষত তিনিটাতকৈ অধিক ইলেকট্ৰন নাথাকে ।
ধাতুৰ ভৌতিক ধৰ্মসমূহ হ'ল ---
i) ধাতুবোৰ ঘাতসহনীয়তা । ধাতুবোৰক পাতল চেপেটা আকাৰত গঢ় দিব পৰা যায় ।
ii) ধাতুবোৰ নমনীয়তা । ধাতুবোৰক টানি মিহি তাঁৰলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি ।
iii) ধাতুবোৰ নিনাদী গুণবিশিষ্ট । ধাতুবোৰক টান পদাৰ্থৰে আঘাট কৰিলে উচ্চ শব্দ সৃষ্টি হয় ।
iv ) ধাতুবোৰ বিদ্যুতৰ সুপৰিবাহী । ধাতুৰ মাজেৰে বৈদ্যুতিক আধান পাৰ হৈ যাব পাৰে ।
v ) ধাতুবোৰ উষ্ণতা বা তাপৰ সুপৰিবাহী । ধাতুবোৰৰ মাজেৰে তাপ পৰিবাহীত হয় ।
vi) ধাতুবোৰ উচ্চ গলনাংক আৰু উতলাংক বিশিষ্ট ।
ধাতুসমূহৰ ৰাসায়নিক ধৰ্মৰ বিষয়েও তলত কিছু আলোচনা আগবঢ়াইছোঁ ।
ক ) ধাতুৱে অধাতু অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি ক্ষাৰকীয় প্ৰকৃতি ধাতৱ অক্সাইড উৎপন্ন কৰে । দৃষ্টান্তস্বৰূপে---
খ) ধাতুৱে পানীৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি ধাতৱ হাইড্ৰ'ক্সাইড আৰু হাইড্ৰজেনৰ গেছ উৎপন্ন কৰে ।দৃষ্টান্তস্বৰূপে---
গ) ধাতুৱে অম্লৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি সাধাৰণতে হাইড্ৰজেন গেছ উৎপন্ন কৰে । দৃষ্টান্তস্বৰূপে---
ঘ) কিছুমান ধাতুৱে ক্ষাৰকৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি হাইড্ৰজেনগেছ উৎপন্ন কৰে । দৃষ্টান্তস্বৰূপে---
খ) অধাতু : যিবোৰ মৌলই ইলেকট্ৰন গ্ৰহণ কৰি ঋণাত্মক আধানযুক্ত আয়ন সৃষ্টি কৰে , সেইবোৰ মৌলকে অধাতু বোলে । 
উদাহৰণ : কাৰ্বন(C), অক্সিজেন (O) , ছালফাৰ (S) ইত্যাদি ।
কিছুমান অধাতু অতি সক্ৰিয় । সাধাৰণ উষ্ণতাত বায়ুমণ্ডলীয় অক্সিজেন গেছৰ লগত বিক্ৰিয়া ঘটি জ্বলি উঠে । যেনে - ফছফৰাছ । ফছফৰাছ হ'ল এবিধ অতি সক্ৰিয় অধাতু । সাধাৰণ উষ্ণতাৰ সংস্পৰ্শলৈ আহিলৈ বায়ুৰ অক্সিজেনৰ( O) লগত বিক্ৰিয়া ঘটি জ্বলি উঠে । আনহাতে, ফছফৰাছে ঠাণ্ডা পানীৰ লগত বিক্ৰিয়া নকৰে । সেইবাবেই ফছফৰাছক ঠাণ্ডা পানীত ডুবাই ৰাখা হয় ।
সাধাৰণ উষ্ণতাতজুলীয়া অৱস্থাত থকা অধাতু বিধৰ নাম ব্ৰমিন(Br) ।
অধাতুৰ ভৌতিক ধৰ্মসমূহ হ'ল ---
ক) গ্ৰেফাইটৰ বাহিৰে অন্য অধাতুবোৰ বিদ্যুতৰ কুপৰিবাহী ।
খ) অধাতুবোৰ অনমনীয় ।
গ) অধাতুবোৰৰ চিকমিকনি নাই ।
ঘ) হাইড্ৰজেনৰ (H) বাহিৰে অন্যবোৰ অধাতু তাপৰ কু-পৰিবাহী ।
ঙ) ব্ৰমিনৰ বাহিৰে অন্যবোৰ অধাতু সাধাৰণ উষ্ণতাত গোটা বা গেছীয় অৱস্থাত থাকে । সাধাৰণ উষ্ণতাত ব্ৰমিন জুলীয়াঅৱস্থাত থাকে ।
চ) অধাতুবোৰ ঘনত্ব কম ।
ছ) অধাতুবোৰ নিনাদী গুণসম্পন্ন নহয় ।
জ) অধাতুবোৰ গলনাংক আৰু উতলাংক কম ।
গ) ধাতুকল্প : যিবোৰ মৌলত ধাতু আৰু অধাতু দুয়োটাৰ ধৰ্ম থাকে; সেইবোৰ মৌলিকে ধাতুকল্প বোলে । ধাতুকল্প ৬ টা সেইকেইটা হ'ল -- বৰণ(Br), ছিলিকণ (Si) , জাৰমেনিয়াম (Ge), আৰ্ছেনিক(Ar) , এণ্টিমণি (Sb) , টেলুৰিয়াম (Te) ।
১) পদাৰ্থ কাক বোলে ? উদাহৰণ দিয়াঁ ।
২) পদাৰ্থ কিহেৰে গঠিত ?
৩) পদাৰ্থৰ ক্ষুদ্ৰতম কণিকাক কি বোলে ?
৪) পদাৰ্থ কিহেৰে গঠিত ?
৫) পদাৰ্থৰ কণিকাবোৰৰ মাজত থকা তিনিটা বৈশিষ্ট্য লিখাঁ ।
৬) পদাৰ্থৰ কণিকাবোৰৰ গতিশক্তি কেতিয়া বাঢ়ে ?
৭) পদাৰ্থৰ নিজস্ব ৰাসায়নিক অস্তিত্ব অটুত ৰাখি ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত অংশ গ্ৰহণ কৰিব পৰা ক্ষুদ্ৰতম স্বতন্ত্ৰ কণিকাবোৰক কি বোলে ?
৮) পৰমাণু কাক বোলে ?
৯) মিশ্ৰ পদাৰ্থ কাক বোলে। ? উদাহৰণ দিয়া ।
১০) বিশুদ্ধ পদাৰ্থ কাক বোলে ? উদাহৰণ দিয়াঁ ।
১১ ) মৌল কাক বোলে ? উদাহৰণ দিয়াঁ ।
১২) মৌলক কেইটা ভাগত ভগাব পাৰি কি কি ? প্ৰত্যেকৰে সূত্ৰ লিখি উদাহৰণ দিয়া ।
১৩) সাধাৰণ উষ্ণতাত জুলীয়া অৱস্থাত থকা মৌল দুবিধৰ নাম কি কি ?
১৪) বায়ুমণ্ডলত পোৱা আটাইতকৈ পাতল মৌল বিধৰ নাম কি ?
১৫)বায়ুমণ্ডলত পোৱা আটাইতকৈ গধুৰ মৌল বিধৰ নাম কি ?
১৫)) ধাতু কাক বোলে ? উদাহৰণ দিয়া ।
১৬) ধাতুৰ ভৌতিক ধৰ্মসমূহ লিখাঁ ।
১৭) ধাতুৰ ৰাসায়নিক ধৰ্মসমূহ লিখাঁ ।
১৮) ঠাণ্ডা পানীৰ লগত বিক্ৰিয়া ঘটি জ্বলি উঠা দুবিধ ধাতুৰ
নাম লিখাঁ ।
১৯) ছডিয়াম আৰু পটেছিয়াম ধাতুক কিয় কেৰাচিন তেলত ডুবাই ৰাখা হয় ?
২০) সাধাৰণ উষ্ণতাত জুলীয়া অৱস্থাত থকা ধাতু বিধৰ নাম কি?
২১) অধাতু কাক বোলে ? উদাহৰণ দিয়াঁ ।
২২) অধাতুৰ ভৌতিক ধৰ্মসমূহ লিখাঁ ।
২৩) অধাতুৰ ৰাসায়নিক ধৰ্মসমূহ লিখাঁ ।
২৪) সাধাৰণ উষ্ণতাতজুলীয়া অৱস্থাত থকা অধাতু বিধৰ নাম কি ?
২৫ ) ফছফৰাছক ঠাণ্ডা পানীত ডুবাই ৰাখা হয় কিয় ?
২৬) দুবিধ দাহ্য অধাতুৰ নাম লিখাঁ ।
No comments:
Post a Comment