পৰিয়াল

পৰিয়ালৰ সংজ্ঞা  :  পৰিয়ালৰ ইংৰাজী প্ৰতিশব্দ Family শব্দটো ৰোমান ‘Famulus' শব্দৰ পৰা আহিছে।

মেক আইভাৰ আৰু পেজৰ মতে,'পৰিয়াল এনে এক নির্দিষ্ট আৰু স্থায়ী যৌন সম্বন্ধৰ দ্বাৰা নির্ধাৰিত সামাজিক গোট যি গোটে সন্তান জন্ম দিয়া আৰু সিহঁতক লালন পালন কৰা কার্য সমাপন কৰিব পাৰে।' অগবার্ণ আৰু নিম্নকফৰ মতে, 'পৰিয়াল বিবাহিত পতি-পত্নী আৰু তেওঁলোকৰ নিজৰ ফালৰ পৰা জন্ম হোৱা বা আনৰ পৰা তুলি লোবা সন্তানক লৈ গঠিত ব্যক্তিৰ সমষ্টি বা সমাজিক গেট'।কিছেলি ডেভিচৰ মতে,'পৰিয়াল এনে কিছুমান ব্যক্তিৰ সমষ্টি বা গোট যি গোটৰ পাৰস্পৰিক সম্বন্ধ তেজ মহেব সম্বন্ধৰ ওপৰত ভিত্তি কৰা হয় আৰু সেই কারণেই এই গোটৰ প্রত্যেকেই প্রত্যেকৰ সম্বন্ধীয় হৈ পৰে'।ওপৰৰ সংজ্ঞাসমূহৰ পৰা ধাৰণা কৰি ক’ব পাৰি যে যিসকল লোকে জন্মস্বত্বে আৰু সামাজিক ৰীতি-নীতি অনুসৰি পিতৃ-মাতৃ,পতি-পত্নী,সন্তান-সন্তুতিৰ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰি একেলগে উমৈহতীয়া বাসগৃহত থাকি জীৱন নিৰ্বাহৰ কাৰণে কেতবোৰ অন্ত্যন্ত প্ৰয়োজনীয় দায়িত্ব আৰু কৰ্তব্য পালন কৰে, সেইসকল লোকৰ সমষ্টিগত সহাৱস্থানকে পৰিয়াল বুলি ক’ব পাৰি ।

পৰিয়ালৰ প্রধান বৈশিষ্টসমূহ হৈছে-

১) পৰিয়ালক কেন্দ্র কৰিয়েই মানৱ সমাজ পদ্ধতিৰ সৃষ্টি হয়। পৰিয়াল অবিহনে সংগঠিত মানৱ সমাজ এখনৰ কথা কল্পনাই কৰিব পৰা নাযায়।২)পৰিয়াল হৈছে আৱেগ-অনুভূতিৰ আধাৰ স্বৰূপ ।পৰিয়ালৰ সদস্যসকলে এক নিবিড় আবেগ-অনুভূতিৰ বান্ধোনত বান্ধ খাই থাকে যিয়ে সামাজিক সংহতি ৰক্ষাত অৰিহণা যোগায়।৩)সমাজৰ সামাজিক সম্বন্ধসমূহ পৰিয়ালক কেন্দ্র কৰিয়েই বর্তি থাকে। এই সম্বন্ধসমূহ বিবাহ আৰু জন্মৰ জৰিয়তে নিয়ন্ত্রিত হয়।৪)পৰিয়ালক ব্যক্তিৰ ব্যক্তিত্ব গঠনব মূল আধাৰ হিচাপে বিবেচনা কৰা হয়। সামাজিকৰণ প্রক্রিয়াৰ জৰিয়তে ব্যক্তিৰ ব্যক্তিত্ব গঠনত পৰিয়ালেই প্রথম আৰু প্রধান ভূমিকা পালন কৰে। ৫)পৰিয়ালবোৰ সাধাৰণতে কম সংখ্যক সদস্যৰ দ্বাৰা গঠিত হয়। জন্মৰ দ্বাৰাপৰিয়ালৰ সদস্য সংখ্যা বৃদ্ধি হ'লেও সদস্যসকলৰ মৃত্যুৰ দ্বাৰা পৰিয়ালৰ আকাৰ নিয়ন্ত্রিত হয়।৬)পৰিয়ালক প্ৰাথমিক সমূহ হিচাপে বিবেচনা কৰা হয় আৰু যিহেতু প্রাথমিক সমূহৰ আটাইবোৰ বৈশিষ্ট্যই পৰিয়ালত পৰিলক্ষিত হয়। ৭)পৰিয়ালৰ সামগ্রিক উন্নতি কৰিবলগীয়া কামৰ বাবে পৰিয়ালৰ সকলো সদস্যই দায়বদ্ধ হৈ পৰে। সেয়েহে পৰিয়ালক সামাজিক সংহতিৰ আধাৰ হিচাপে বিবেচনা কৰা হয়।৮) পৰিয়াল এটা সাৰ্বজনীন সংস্থা বিশ্বৰ সকলো ঠাইৰ সকলো প্ৰকাৰৰ মানৱ সমাজতেই পৰিয়াল পদ্ধতিৰ প্ৰচলন আছে।  ৯) পৰিয়ালে সামাজিকৰণৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰথম আৰু প্ৰধান ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে ।ব্যক্তিয়ে জন্মৰ পৰা মৃত্যুলৈকে পৰিয়ালৰ মাজতেই থাকি সমাজৰ ৰীতি-নীতি,চাল-চলন,আচাৰ-ব্যৱহাৰ, আদৰ্শ-দৃষ্টিভংগীৰ মাজত অভ্যস্ত হৈ পৰে।

পৰিয়ালৰ কাম : (ক)সন্তান প্রজনন: পৰিয়ালে সন্তান প্রজনন আৰু সিহঁতৰ লালন-পালনৰ দায়িত্ব গ্রহণ কৰে।পৰিয়ালৰ এই কার্য সম্পাদনৰ বাবেই একোখন মানৱ সমাজৰ ধাৰাবাহিকতা ৰক্ষা কৰে।(খ) যৌন সম্বন্ধ নিয়ন্ত্রণ: পৰিয়ালে কিছুমান নীতি-নিয়ম পালনৰ জৰিয়তে সমাজত যৌন সম্বন্ধ নিয়ন্ত্রণ কৰে আৰু ই সামগ্রিকভাৱে সামাজিক নিয়ন্ত্রণত সহায় কৰে।সেয়েহে পৰিয়ালক এটা সামাজিক সংস্থা হিচাপে বিবেচনা কৰা হয়।(গ) সামাজিকৰণ : সমাজত প্রচলিত প্রতিমান আৰু মূল্যবোধৰ ধাৰাবাহিকতা ৰক্ষা কৰাৰ ক্ষেত্ৰত পৰিয়ালে গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা লয়। সামাজিকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে পৰিয়ালে এই গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্রহণ কৰে।(ঘ)ভৰণ-পোষণ: পৰিয়াল হৈছে এটা উৎপাদনৰ গোট। পৰিয়ালে ইয়াৰ সদস্যসকলৰ ভৰণ-পোষণ আৰু সিহঁতৰ লালন-পালনৰ দায়িত্ব বহন কৰে।(ঙ)সামাজিক নিয়ন্ত্রণ: সামাজিকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে সমাজৰ প্রচলিত প্রতিমান আৰু মূল্যবোধ হৃহৃদয়ঙ্গম কৰে। এই ক্ষেত্ৰত পৰিয়ালে সদস্যসকলক সহায় কৰে আৰু ই প্রত্যক্ষভাৱে সামাজিক নিয়ন্ত্রণত অৰিহণা যোগায়। ব্যক্তিৰ সমাজিক আচৰণৰ শিক্ষণ পৰিয়ালৰ পৰাই আৰম্ভ হয়। (চ) প্রস্থিতি প্রদান: পৰিয়ালে ব্যক্তিৰ সামাজিক প্রস্থিতি নিৰ্ণয় কৰে। যদিও ব্যক্তিয়ে নিজৰ কৰ্মৰ জৰিয়তে প্ৰস্থিতিৰ পৰিবৰ্তন ঘটাব পাৰে। তথাপি এজন ব্যক্তিয়ে সমাজিক প্ৰস্থিতিৰ আৰম্ভণি পৰিয়ালে প্ৰদান কৰে।

আধুনিক সমাজত পৰিয়ালৰ পৰিৱৰ্তন :  সাম্প্ৰতিক কালত ভাৰতীয় পৰিয়াল ব্যৱস্থাত হোৱা পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰধান কাৰকসমূহ হ’ল বৰ্দ্ধিত জনসংখ্যা, ব্যক্তিবাদী চিন্তাৰ  প্রাধান্যতা, প্ৰজন্মৰ  ব্যৱধান আৰু  প্ৰজন্মৰ সংঘাত, সামাজিক আইন, পশ্চিমীয়া সংস্কৃতি, বিবাহ বিচ্ছেদ, ইত্যাদি।

আধুনিক পৰিয়ালৰ আকৃতি আৰু গঠন পদ্ধতিৰ পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে ইয়াৰ কাৰ্যাৱলীৰো পৰিৱৰ্তন ঘটিছে । পৰিয়ালৰ প্ৰধান কাম আছিল স্থায়ী আৰু নিয়মীয়া যৌনকাৰ্য চাৰিতাৰ্থৰ সুবিধা দিয়া, সন্তান জন্ম দিয়া,সন্তানৰ লালন পালন কৰা আৰু আশ্ৰয়ৰ বাবে বাসস্থানৰ ব্যৱস্থা কৰা। কিন্তু আধুনিক সমাজত যোন ক্ষুধা চাৰিতাৰ্থৰ সুবিধা পৰিয়ালৰ বাহিৰতো লাভ কৰে।সেইদৰে আধুনিক উদ্যোগ প্ৰধান সমাজবোৰত পৰিয়ালৰ বাহিৰতো অবৈধভাৱে সন্তানৰ জন্ম দিয়া আজি কালি দেখা যায় ।তদুপৰি, আধুনিক কালত সন্তানৰ লালন-পালন কৰাৰ দায়িত্বও পিতৃ-মাতৃতকৈ বহুক্ষেত্ৰত অন্যলোকে যেনে -ধাই, বন কৰা ছোৱালী তথা শিশু আশ্ৰম আদিৰ ওপৰতহে ন্যস্ত হোৱা দেখা যায় ।সেইদৰে পৰিয়ালৰ সদস্যসকলবসবাস কৰাৰ বাবে এটি স্থায়ী বাসগৃহ ৱ্যৱস্থা কৰাৰ পৰিৱৰ্তে ভাড়া ঘৰ বা হোটেলত বহু দিন থকা দেখা যায় ।এনেধৰণৰ কাৰ্য্য তথা ব্যৱস্থাসমূহে পৰম্পৰাগত পৰিয়াল ব্যৱস্থাত থকা নীতি-নিয়মৰ পৰিৱৰ্তন ঘটাইছে।

 পৰিয়ালৰ গৌণ কামৰ ভিতৰত সামাজীকৰণ,মানসিক আৰু শাৰীৰিক অৱসৰ বিনোদন,সামাজিক ক্রিয়া নিয়ন্ত্রণ, অর্থনৈতিক নিৰাপত্তা ইত্যাদিৰ কথা উল্লেখ কৰিব পাৰি। এনেধৰণৰ কাৰ্য সমাধানৰ ক্ষেত্ৰত আধুনিক পৰিয়াল বোৰৰ ভিতৰত বহুখিনি পৰিৱৰ্তন ঘটিছে। অতীতত পৰিয়ালতেই সন্তানসকলৰ সকলো ধৰণৰ শিক্ষা-দীক্ষা দিয়াৰ ভূমিকা গ্রহণ কৰিছিল।কিন্তু বর্তমান আধুনিক সমাজত এই কার্য অন্যান্য অনুষ্ঠানে পালন কৰিবলৈ লৈছে।উদাহৰণস্বৰূপে শিক্ষানুষ্ঠানবোৰে শিক্ষাদানৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভুমিকা পালন কৰিছে। শিক্ষানুষ্ঠানবিলাকত ব্যক্তি তথা সমাজৰ বাবে লাগতিয়াল সকলোবোৰ শিক্ষা প্রদান কৰা হয়।শিক্ষানুষ্ঠানৰ যোগেদিয়েই শিশুক সামাজিকৰণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হয়।শিশুৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ,চলন-ফুৰণ, সাজ-পোছাক, পিন্ধন উৰণ,ভাষা-সংস্কৃতিৰ বিকাশ ইত্যাদি দিশবোৰ পঢ়াশালিৰ যোগেদি শিশুক প্রদান কৰা হয়।ব্যক্তিৰ মানসিক আৰু শাৰীৰিক অৱসৰ বিনোদনৰ ক্ষেত্ৰতো আধুনিক যুগত পৰিয়ালতকৈও অন্যান্য অনুষ্ঠান-প্রতিষ্ঠানেহে বিশেষভাৱে গুৰুত্ব লাভ কৰিছে। আধুনিক সমাজবোৰত মানুহে ঘৰ তথা পৰিয়ালৰ বাহিৰতহে আজৰি সময়বোৰ কটাবলৈ চেষ্টা কৰা পতিয়মান হয়।সেয়ে সাম্প্রতিক আধুনিক যুগত অৱসৰ বিনোদনৰ বাবে মানুহে কেৱল পৰিয়ালৰ মাজতেই আৱদ্ধ হৈ থাকিব নোখোজে।তদুপৰি সামাজিক নিয়ন্ত্রণ, আর্থিক নিৰাপত্তা ৰক্ষা আদিৰ ক্ষেত্ৰতো পৰিয়ালৰ গুৰুত্ব আগতকৈ কমিব লাগিছে। সাম্প্রতিক সমাজত ৰাষ্ট্র বা সমাজৰ বহুতো সমূহীয়া অনুষ্ঠানে এনে দায়িত্ব পালন কৰিবলৈ লৈছে।ব্যক্তিৰ স্বাস্থ্য ৰক্ষা তথা শাৰীৰিক নিৰাপত্তাৰ দিশতো বৰ্তমান পৰিয়ালতকৈ আধুনিক চিকিৎসা কেন্দ্ৰৰহে সহায় লোৱা হৈছে।সুস্বাস্থ্য কেনেকৈ গঠন কৰিব পাৰি, স্বাস্থ্য ৰক্ষাৰ প্ৰধান উপায়সমূহ কি এই বিষয়ে পৰিয়ালৰ উপৰি বহুতো সংগঠন বা অনুষ্ঠান-প্রতিষ্ঠানৰ জৰিয়তে মানুহে চৰ্চা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। তদুপৰি আধুনিক পৰিয়ালৰ ব্যক্তিসকলৰ স্বাস্থ্য ৰক্ষাৰ কাৰণে ব্যয়াম, যোগাভ্যাস, আধুনিক চিকিৎসালয় আদিৰ ওপৰত বহুখিনি নিৰ্ভৰ কৰিছে। ব্যক্তিৰ সামাজিক প্রস্থিতি প্ৰদান কৰাটো পৰিয়ালৰ অন্যতম কাম আছিল। কিন্তু এইক্ষেত্রত আধুনিক পৰিয়ালবোৰৰ ভূমিকা দিনে দিনে কমি আহিছে । বিশেষকৈ সাম্প্রতিক উদ্যোগ প্রধান সমাজত ব্যক্তিৰ স্ব-উপার্জিত গুণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি প্ৰস্থিতি প্রদান কৰা হৈছে। ব্যক্তিৰ শিক্ষা,অর্হতা, আর্থিক সম্পদ, ৰাজনৈতিক ক্ষমতা অনুযায়ীহে প্রস্থিতি নির্ণয় কৰা হয়। জাতি, সম্প্রদায়, ধর্ম, বর্ণ আদিৰ জৰিয়তে প্রস্থিতি নিৰ্দ্ধাৰণ পদ্ধতি আজিৰ সমাজত হ্রাস হৈছে বুলি ক'ব পাৰি।ওপৰৰ আলোচনাৰ পৰা দেখা যায় যে সাম্প্ৰতিক পৰিয়ালবোৰৰ কামৰ যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন ঘটিছে। ব্যক্তিৰ বাবে কৰা পৰিয়ালৰ প্ৰধান তথা মুখ্য কাম বোৰতকৈ গৌণ কামবোৰৰ পৰিৱৰ্তন অতি ক্ষিপ্ৰ হোৱা দেখা গৈছে।